Yazıya başlamadan önce, Abaza sözcüğünün açıklanmasında fayda olacağını düşünüyorum. Abaza; Kuzey Kafkasya’da bulunan Karaçay-Çerkesk’te, Türkiye ve Mısır’da yaşayan bir Kafkas halkıdır. Günümüz kullanımında abaza sözcüğünü cinsi doyumsuzluk içinde olan kimse için kullanılıyor. Lakin bu cinsi doyumsuzluk içinde olan kimseye abazan denir.
Abaza Mehmet’in Ortaya Çıkışı
Hicri olarak 11. Yüzyıl Anadolu köylüsünü yoran, perişan eden zamanlardır. Açlık ve celali isyanlarının etkilemediği köy kalmamıştı. Celali isyanları uzun zamandır zulümle devam ediyordu. Kalenderoğlu, Canbuladoğlu Ali Bey, Haydaroğlu, Dağlardelisi, Katırcıoğlu… Yüzlerce zorba ve eşkıya, Osmanlı yönetiminden şikayetçi olan binlerce Anadolu oğlanı ile isyanlar etmiş, Anadolu’yu dağ dağ, köy köy yakıp yıkmışlardı.
1607 yılında Kuyucu Murad Paşa ve Canbuladoğlu arasında Oruçovası’nda kanlı bir muharebe oldu. Muharebenin ikinci günü, Canbulaoğlu atına binip kaçmaya mecbur oldu. Kuyucu Murad Paşa’nın emriyle ele geçirilen tüm isyancıların başı vuruluyordu. Cesetlerin gömülmesi için kuyular çukurlar açılıyor, yakalanan isyancıların başları bu kuyuların başında vuruluyordu. Bu yakalanan isyancıların arasında 16 17 yaşlarında, Canbuladoğlu’nun hazinedarı Mehmed adında bir genç vardı. Bu genç Yeniçeri Ağası Halil Paşa tarafından fark edildi ve Murad Paşa’nın izniyle ağanın içoğlanlarından biri oldu.
Halil Ağa kaptanpaşa, ardından da sadrazam oldu. Mehmed’i de bu süreçte yanından ayırmadı, çeşitli yerlerde görevlendirdi. Başta Maraş Beylerbeyi sonra da oradan Erzurum Beylerbeyi olarak atandı. Böylelikle isyankâr bir celali olan Mehmed, İmparatorluğun en zengin devlet adamlarından biri olmuştu.
İsyanın Nedenleri ve Gidişatı
Abaza’nın isyanı yeniçerileri katletmesiyle başlıyor. Yeniçeriler için Azrail’i oynuyor, eline geçen yeniçerileri tek tek öldürtüyordu. Bunun iki ana nedeni olduğunu görüyoruz. Bunlardan biri; daha çocuk yaşta, muharebe meydanında yeniçerinin kanlı kılıcını ve zulmünü görmesiydi. Birçok tanıdığı, sevdiği insanlar yeniçerinin kollarında can vermiş yahut kaçıp saklanmak zorunda kalmıştı. İsyanın diğer nedeni ise Genç Osman’ın yeniçerilerin isyanı sonucu tahtan indirilmesi ve katledilmesidir.
Yeniçerilerin katledilmesi Erzurum’da, adı şanı bilinen birkaç yeniçeri ile başlayıp neredeyse hepsini idam ettirdi. Buradan Sivas’a geçip tüm yeniçerilerin evlerini deftere yazdırttı. Bunun ardından Sivas’ın üç namlı yeniçerisini yakalatıp Genç Osman’ın idamından sorumlu tutup çarmıha gerdirdi ve deve üstünde Sivas sokaklarında dolaştırttı. Ölmeye yakın develerden indirilen namlı yeniçerilerden biri asıl diğerleri kılıç altında can verdi. Tüm bu olaylar olurken Abaza’nın adamları yolları tutmuş, yollardan geçenlerin paçalarını sıvayarak dizkapaklarını kontrol ediyorlardı. Bunun nedeni de tebliği kıyafet eden yeniçerileri bulup katletmektir. O sıralar yeniçerilerin baldırı çıplak şekilde giyinmesi bu kontrolün nedenidir. Dizkapağı ve alt kısımları yanık olanlar yeniçeri damgası yiyor ve anında katlediliyordu, birçok zavallı çiftçi de buna mazur kalmıştı.
Abaza’nın hızlı bir şekilde güç kazanması halk ve askerler arasında “sıradaki hedef İstanbul” gibi asılsız sözlere neden oldu. Abaza komutasındaki isyancı ordu önce Ankara’yı kuşattı, ardından Bursa’yı da kuşattı fakat başarılı olmayıp geri çekildi. Bir süre sonra kendisini devletin içine sokan Halil Paşa’ya Erzurum’u kuşatması ve isyana son vermesi istendi. Abaza Mehmet Paşa komutasındaki Erzurum başarılı bir direniş gösterdi. Halil Paşa’nın azlinden sonra sadrazam olan Ekrem Hüsrev Paşa komutasındaki ordu 14 günlük kuşatma ardından Abaza’yı mağlup edip idamı için İstanbul’a 4. Murad’ın huzuruna yollandı.
Affı, Hizmetleri ve Ölümü
İstanbul’a idam için getirilen Abaza Mehmet Paşa, Sultan 4 Murad tarafından cesareti ve askeri zekasından dolayı affedildi. Affından sonra Bosna Beylerbeyliğine atandı ve Lehistan üzerine başarılı birçok düzenledi. Her ne kadar askeri zekasına güven olsa da tekrar ayaklanma ihtimali 4. Murad için bir endişeydi. Abaza Mehmet Paşa, Ermeni ve Rumlar arasında bir meselede Ermenilerden rüşvet aldığı gerekçesiyle idam edildi. Kuyucu Murad Paşa’nın yanına defnedildi.
