Yunanca kökenli bir terim olan sinestezi, birlikte [sin] ve algı [estezi] sözcüklerinin birleşiminden oluşturulmuştur. Beynimizde normalde farklı duyular olarak algılanan ses, renk, tat, koku, temas, gıdıklanma, kaşınma veya titreşim gibi duyuların farklı kombinasyonlarında birbirleriyle karışmasına verilen isimdir. Kısacası sinestezi, duyuların bir şekilde birbirine karışması ve birlikte algılanmasıdır.
Aslında sinestezinin teorisine göre herhangi iki hissin karışımı sinestezi alanına girse de, en çok rastlanan sinestezi türleri harf, sayı veya kelime dizilerinin renk olarak algılanmasıdır. Yazı-renk sinestetleri, önlerindeki harf, kelime ya da rakamları farklı renklerde görür. Benzer şekilde, müzik-renk sinestetleri müzik dinlerken gözlerinin önünde bir renk cümbüşü görürler.
Ünlü fizikçi Richard Feynman, matematiksel denklemlerle nasıl başa çıktığını anlatırken, diğer insanlarda olmadığının çok sonradan farkına vardığı bir yeteneğinden bahsederek Kuantum fiziğine dair matematiksel formülleri, sayıları ve harfleri “renkler” şeklinde gördüğünü ve uyumlu renkleri olan formülleri ‘karıştırarak’ nasıl ‘renkte’ bir sonuç çıkacağını öngörebildiği için denklemlerle oynamanın onun için resim yapmak gibi kolay bir iş olduğunu anlatır. Feynman, önceleri bütün insanların böyle gördüğünü sanmaktadır fakat zamanla, algısında diğer insanlardan farklı bir özellik olduğunu öğrenir.
Sinesteziye sahip insanların çoğu, diğer insanların algısal deneyimlerinin kendilerininkinden farklı olduğunu öğrendiğinde veya fark ettiğinde şaşırırlar. Çünkü o zamana kadar herkesin kendileri gibi algıladığını düşünürler.
Sinestezi Çeşitleri ve Sanat
Sinestezinin pek çok çeşidi vardır. Örneğin: sesler ya da notalar bazı şekiller olarak, harfler veya sayılar belirli renkler ya da kokular olarak, insan yüzleri belirli renkler olarak, haftanın günleri farklı şekiller olarak algılanabiliyor.
Sarah J. Harris tarafından yazılan “Sinestezi” romanında, sinesteziye sahip olan Jasper’ın yaşadıklarını algılama biçimi de oldukça farklı anlatılıyor.
Sinesteziye sahip sanatçı sayısı da epey fazla.
Müzisyen Billy Joel, sesleri renkler ve şekiller olarak algılıyor. Yine müzisyen olan Duke Ellington ise sesleri hem renk hem de dokular olarak algıladığını söylüyor.
Dinlediği müziklerin resmini yapan ressam Melissa McCraken müziği renkler ve şekiller olarak algılıyor. Aşağıdaki örnekler de Melissa McCraken’e ait eserler.
Dinlediği müziklerin resmini yapan bir diğer ressam ise Timothy B Layden. Onun çizimlerine ise buradan bakabilirsiniz: http://theshapeofsounds.com/
Dahi olduğu bilinen Daniel Tammet de sinestetik bireyler arasında.
“Benim sayı ve kelimeler dünyam renk, duygu ve kişilikle harmanlanmıştır.”
Daniel Tammet
Daniel, 2004 yılında pi sayısının 22.514 basamağını ezbere sayarak dünya rekoruna imza atıyor. (Rekor hala Daniel’a ait.) Daniel bunun sayıları algılama biçimiyle alakalı olduğunu söylüyor. “Renkleri, duyguları ve dokuları alıyor ve onları dalgalanan sayısal bir manzara içinde bir araya getiriyorum.”
Daniel Tammet’in TEDx konuşmasını dinleyerek daha fazlasını öğrenebilirsiniz. (https://www.ted.com/talks/daniel_tammet_different_ways_of_knowing?language=tr#t-6328)
“Dünya sıklıkla göründüğünden daha zengin, daha geniştir. Umarım sizlere dünyayı yeni gözlerle görmeyi öğrenme isteğini verebilmişimdir.”
Daniel Tammet
Kaynakça
- CANAN, S., “Değişen Beynim”, Tuti Kitap, İstanbul 2015